گام های فرآیند تحلیل شبکه ای

برای طراحی یک مدل شبکه ای، مراحلی در نظر گرفته شده است که محقق را قادر خواهد ساخت مدل مورد نظر خود را با کمک نرم افزار طراحی نماید. اگرچه برخی از این مراحل شبیه تکنیک AHP است لکن شرح مختصر آن برای حفظ تمامیت الگو ضروری می باشد.

I. تعریف هدف مسأله ی تصمیم؛

II. تشخیص لزوم وجود هر یک از عناصر استرتژیک (BCRO) : منظور این است که محقق، عناصر استراتژیک مورد نیاز خود را برای طراحی شبکه ی مورد نظر تشخیص دهد. ممکن است هر چهار عنصر یا یکی از آنها انتخاب شده و یا هیچ یک از آنها مورد نیاز نباشد؛

III. ایجاد سلسله مراتب کنترل برای هر یک از عناصر BCRO : هر یک از عناصر استراتژیک دارای یک زیر شبکه است که این زیر شبکه، خودش نیز می تواند زیر شبکه ی دیگری داشته باشد. لذا لازم است محقق برای هر یک از عناصر چهارگانه، زیر شبکه ای تعریف نماید. این زیر شبکه، می تواند به دو صورت طراحی شود؛

  • شبکه ی تصمیم : در حالتی است که زیر شبکه ی مورد نظر، آخرین لایه ی شبکه بوده و خوشه ی گزینه ها در آن قرار داشته باشد. در این حالت کل مدل دارای دو لایه است که لایه ی اول با وجود عناصر استراتژیک، لایه ی اصلی و لایه ی دوم با حضور خوشه ی گزینه ها، لایه ی تصمیم نامیده می شود.
  • شبکه ی کنترل : در حالتی است که زیر شبکه ی مورد نظر، آخرین لایه ی شبکه نبوده و خوشه ی گزینه ها (که می بایست در آخرین لایه ی شبکه قرار داده شود) در این لایه وجود ندارد. در این لایه، خوشه ها و عناصری وجود دارند که خود آنها دارای زیر شبکه می باشند و خوشه ی گزینه ها در آن زیر شبکه ها قرار دارد. لایه هایی از شبکه، که واسط بین لایه ی اصلی و لایه ی تصمیم هستند، لایه ی کنترل نامیده می شوند. باید توجه داشت که یک شبکه می تواند یک لایه ی اصلی، یک لایه ی تصمیم و تعدادی لایه ی کنترل داشته باشد.

IV. برقراری ارتباط مورد نیاز میان عناصر مورد نظر : برای پیشگیری از اشتباه، ابتدا برای هر خوشه، جدولی با سه ستون طراحی نموده و نام آن را در ستون وسط قرار می دهند. سپس خوشه های مؤثر را در سمت چپ، و خوشه های متأثر را در ستون سمت راست، در یک سطر می آورند. همچنین می توان به هر یک از این جداول، سطرهایی اضافه نمود و نام عناصر مرتبط به هم را در آن ها قرار داد.

V. انجام مقایسه های زوجی  میان عناصر مرتبط : مقایسات زوجی در خصوص هر یک از عناصر داخل خوشه ها، بر حسب تأثیر آن بر روی هر عنصر در خوشه ی دیگر و یا عناصری در خوشه ی خودش انجام می گیرد. هنگام مقایسه ی عناصر در هر یک از زیر شبکه های عناصر هزینه ها و تهدیدات بایستی سؤال مقایسه به صورت مثبت مطرح شود به این ترتیب که : کدامیک از دو عنصر مورد مقایسه بر حسب معیار مورد نظر، ارای بیشترین هزینه یا بیشترین تهدید می باشند؟ در این حالت عنصر پرهزینه یا تهدیدزا ارجحیت بیشتری به خود اختصاص خواهد داد. نرم افزار به گونه ای طراحی شده است که در سنتز نهایی خود از تقسیم (حاصل ضرب منافع و فرصت ها) بر (حاصل ضرب مخارج و ریسک ها) استفاده می نماید (Saaty, 1999A, P17). در این حالت اعداد بزرگتر برای عناصر هزینه و ریسک، مطلوبیت کمتری را در نتیجه ی نهایی منجر خواهد شد. همچنین ممکن است افراد برای چهارچوب بندی سؤالات، هنگام انجام مقایسه های زوجی، یا تأثیر عوامل و یا تأثر آنها را مدنظر قرار دهند. آقای ساعتی معتقد است که در هر مدل، باید از یک نوع سؤال برای مقایسه های زوجی استفاده نمود(Saaty, 2004A, P13). برای نمونه سه عنصر A، B و C را در نظر بگیرید که قرار است دو به دو با هم بر اساس معیار x مقایسه شوند. در مقایسه ی اول، سؤال می شود که کدامیک از عناصر A و B بیشترین تأثیر را بر معیار x دارند؟ و در مقایسه ی دوم، سؤال می شود که کدامیک از عناصر A و C بیشترین تأثر را از معیار x می پذیرند؟ به عقیده ی آقای ساعتی این گونه طرح سؤال در یک مدل، ممکن است بر نتایج قضاوت ها تأثیر منفی بگذارد، لذا بهتر است در یک مدل، همواره یکی از سؤالات فوق برای مقایسه ی زوجی مورد استفاده قرار گیرد.

VI. انجام مقایسه های زوجی میان خوشه های مؤثر بر یکدیگر : از جدول موجود در بند چهارم می توان انواع و تعداد مقایسه ها را به دست آورد. در اینجا سؤال اصلی این است که یک خوشه با توجه به عناصر خود چه تأثیری بر خوشه های دیگر گذاشته و یا از آنها متأثر خواهد شد.

VII. محاسبه اولویت های محدود ابرماتریس تصادفی : این محاسبه توسط برنامه انجام شده و در این مرحله ابرماتریس محدود به دست می آید.

VIII. ایجاد یک مدل رتبه بندی برای تعیین اولویت های عناصر BCRO : در حالت معمول، تئوری ANP ارجحیت یکسانی برای هر یک از چهار عنصر استراتژیک قائل است. ولی در صورتی که محقق بخواهد ارجحیت های مختلفی برای هر یک از آنها در نظر بگیرد، بایستی یک مدل رتبه بندی و معیارهای مورد نظر خود را ایجاد و بر اساس آن، هر یک از عناصر استراتژیک را ارزیابی و رتبه بندی نماید.

IX. سنتز گزینه ها در سطح معیارهای کنترل با استفاده از وزن هر یک از عناصر BCRO.

X. راهبری تحلیل حساسیت بر روی نتایج نهایی.

گامهای فوق را می توان به صورت نمای شماتیک زیر که برای سیستم های پیچیده طراحی شده است، نمایش داد. (جهت درک روشن تر موضوع از یک مثال آماده استفاده شده است:)

گام های فرآیند تحلیل شبکه ای

گام های فرآیند تحلیل شبکه ای

گام های فرآیند تحلیل شبکه ای

گام های فرآیند تحلیل شبکه ای

ابرماتریس

آقای ساعتی بنیاد تئوریک ANP را بر اساس ابزار قدرتمندی به نام ابرماتریس، برای سیستم هایی یا وابستگی متقابل و بازخورد بنیان نهاد. ابرماتریس، ماتریس جزء­بندی شده ای است که در آن هر زیرماتریس از مجموعه ای از روابط میان دو خوشه تشکیل می شود (Saaty, 2004B,P3). ابرماتریس یک ماتریس دو در دوی عناصر در عناصر است. لذا برای هر عنصر، یک ابرماتریس تشکیل می شود که بردارهای حق تقدم که از مقایسه ی زوجی حاصل شده اند، در ستون مناسبی به عنوان زیرستون ظاهر می شوند. آقای ساعتی فرمول ابرماتریس خود را به صورت زیر بیان نموده است.

“سیستم تصمیم گیری موجود با ساختار غیرسلسله مراتبی را به N زیر مجموعه () تقسیم نمایید. فرض کنید که ni نشان دهنده ی تعداد عناصر زیر مجموعه ی Si بوده و  بیانگر وزن عنصر K ام از زیر مجموعه یj ام در مقایسه با عنصر اول از زیرمجموعه ی i ام باشد، آنگاه ماتریس مقایسات از عناصر زیرگروه i ام در رابطه با عناصر موجود از زیرگروه j ام به قرار زیر است :

گام های فرآیند تحلیل شبکه ای

و سرانجام ماتریس نهایی برای مقایسات از کلیه ی زیرمجموعه ها با هر یک از اعضای زیرمجموعه های دیگر که به ابرماتریس معروف است، به قرار زیر خواهد بود.

گام های فرآیند تحلیل شبکه ای

و در پایان، ارجحیت نهایی برای هر عنصر از هر زیرگروه، بر اساس فرآیند مارکوف به صورت زیر به دست می آید (Satty, 2001, P29).

گام های فرآیند تحلیل شبکه ای