ذکر مثال
فرض کنید شخصی می خواهد از خانه به محل کارش برود. به دلایلی (مانند ترافیک یا بیماری های واگیردار) این شخص نمی خواهد از وسایل حمل و نقل عمومی مانند اتوبوس استفاده کند. از این رو سعی می کند تاکسی اینترنتی تهیه کند که از نظر زمان و هزینه برایش مقرون به صرفه باشد. با توجه به رشد کسب و کار تاکسی آنلاین، این شخص باید یکی از این SB ها را برای سوار شدن به تاکسی انتخاب کند. بنابراین، این فرد با توجه به معیارها و گزینه های خود با مشکل تصمیم گیری مواجه می شود. گزینه های جایگزین آن دسته از شرکت هایی هستند که در تجارت مرتبط فعالیت می کنند. از سوی دیگر، معیارهای مختلفی (زیر معیارها) برای این مشکل تصمیم گیری (مانند هزینه، زمان، و خدمات و کیفیت) وجود دارد. مشکل تصمیم گیری مذکور در شکل 2 نشان داده شده است.
شکل 1. شماتیک مسئله تحقیق
در ادامه، معیارها و زیرمعیارهای اصلی در نظر گرفته شده در این پژوهش ارائه شده است. به طور کلی، این تحقیق معیارهای مرتبط را در چهار کلاس اصلی طبقه بندی می کند:
- زمان
- هزینه
- خدمات و
- کیفیت.
در زیر مفهوم و ویژگی های معیارهای مذکور شرح داده شده است:
زمان: بدون شک یکی از مهمترین معیارهای هر مسافر، زمان سفر است. بیشتر مسافران برای صرفه جویی در وقت از تاکسی های آنلاین استفاده می کنند. معیارهای فرعی مربوط به زمان به شرح زیر است:
زمان رسیدن: زمانی که طول می کشد تا یک تاکسی به نقطه تحویل برسد.
زمان رسیدن: زمانی که طول می کشد تا یک تاکسی به مقصد برسد.
هزینه: در هر صنعتی، چه تولیدی و چه خدماتی، هزینه محصول یا خدمات عامل مهمی برای مشتریان است. بدیهی است که مشتریان در کسب و کار تاکسی آنلاین انتظار هزینه های معقولی دارند که آن را به یک عامل رقابتی مهم تبدیل می کند. معیارهای فرعی مربوط به هزینه ها به شرح زیر است:
قیمت مناسب: برای مسیرهای طولانی، قیمت به طور معقولی افزایش می یابد.
تخفیف: تنوع در تخفیف در راحتی.
سفر رایگان: تعداد سفرهای رایگان اهدایی به مشتریان وفادار.
قیمت منطقه ترافیک
کیفیت: مسلماً کیفیت در هر کسب و کاری نقش اساسی دارد و به عنوان یک مزیت رقابتی مهم محسوب می شود. در این راستا، کیفیت یکی از معیارهای حیاتی برای مسافران در کسب و کار تاکسی آنلاین نیز می باشد. معیارهای فرعی که مربوط به کیفیت هستند به شرح زیر است:
کیفیت خودرو: کیفیت خودرو با ایمنی، امکانات برای افراد معلول، نوع خودرو و فضای داخلی خودرو تعریف می شود.
کیفیت راننده: کیفیت راننده تاکسی با ویژگی هایی مانند رانندگی ایمن، رعایت حقوق مسافر، ظاهر راننده و مسیریابی مناسب تعریف می شود.
کیفیت برنامه (برنامه): ویژگی هایی مانند برنامه. سرعت، برنامه ظاهر، تسهیل پرداخت، صدای مشتری و صدای فرآیند.
تعداد خودروها: تعداد تاکسی های موجود هنگام درخواست مسافر در مجاورت مسافر.
خدمات: خدمات اضافی نقش تعیین کننده ای در جذب مشتری دارند. معمولاً افراد ترجیح می دهند از شرکتی با خدمات بیشتر و بهتر استفاده کنند. در این مطالعه، زیر معیارهای زیر برای خدمات در نظر گرفته شد:
حالت های حمل و نقل: نوع حمل و نقل (به عنوان مثال، ماشین یا موتور سیکلت) می تواند یکی از معیارهای مشتریان برای انتخاب یک جایگزین باشد. علاوه بر این، گاهی اوقات مشتریان تاکسی های اینترنتی خود مسافر نیستند بلکه دوست دارند وسایل را جابجا کنند. بنابراین، گزینه های جابجایی اشیا نیز برای مشتریان کسب و کار تاکسی آنلاین ضروری است.
بیمه: بیمه یک موضوع حیاتی برای اکثریت مسافران است.
راننده زن: بسیاری از مسافران زن ترجیح می دهند با یک راننده زن سفر کنند. از این رو وجود رانندگان زن می تواند خدمات مفیدی برای شرکت باشد.
تبلیغات: با توجه به اهمیت بالای تبلیغات برای جذب مشتری، این عامل به عنوان زیرمعیار خدمات در نظر گرفته می شود.
از سوی دیگر در این تحقیق سه شرکت فعال تاکسی آنلاین در ایران با نام های مستعار الف، ب و ج به عنوان جایگزین در نظر گرفته شده اند. بر اساس تعاریف فوق، معیارها/ زیرمعیارهای اصلی مسئله تحقیق در جدول 1 آورده شده است.
جدول 1. شاخص های مسئله تحقیق
در این بخش به شرح مختصری از روش های بکار رفته در این تحقیق می پردازیم. همانطور که قبلا ذکر شد، در این مطالعه از روش FDEMATEL برای شناسایی روابط متقابل بین معیارها/زیر معیارها استفاده شده است. سپس، یک روش ترکیبی مبتنی بر رویکردهای FBWM و FANP برای محاسبه وزن معیارها/زیر معیارها استفاده میشود. در نهایت از روش FTOPSIS برای رتبه بندی گزینه ها استفاده می شود. ما فرض می کنیم که خوانندگان از قبل با حوزه نظریه مجموعه های فازی و مفاهیم مرتبط آشنا هستند. اینها شامل مباحثی مانند اعداد فازی مثلثی، محاسبات اولیه اعداد فازی مثلثی، اعداد واضح، توابع عضویت، توابع غیرعضویت، متغیرهای زبانی است.
روش FDEMATEL به بررسی روابط بین معیارها و زیرمعیارها می پردازد و تمامی معیارهای تأثیرگذار و مؤثر را با ماتریس رابطه شناسایی می کند. این روش یکی از روش های MADM می باشد. همانطور که از نام آن پیداست، تمام محاسبات در یک محیط فازی انجام می شود. این تکنیک مبتنی بر نمودارهای جهت دار است که از قضاوت متخصص برای شناسایی عوامل سیستم و اعمال اصول تئوری گراف استفاده می کند. لین و وو مراحل زیر را برای اجرای روش FDEMATEL ارائه کردند:
مرحله 1: گروهی از متخصصان ایجاد کنید تا دانش خود را برای حل مشکل جمع آوری کنند.
مرحله 2: معیارهای ارزیابی و همچنین مقیاس آنها را تعیین کنید. در این مرحله عوامل و شاخص های تحقیق با استفاده از نظرات کارشناسان شناسایی می شوند. معیارهای ارزیابی با توجه به حوزه های ذکر شده در این مقاله انتخاب می شوند.
مرحله 3: با جمع آوری نظرات کارشناسان، یک ماتریس فازی با اتصال مستقیم اولیه ایجاد کنید. برای اندازه گیری روابط بین معیارها، باید آنها را در یک ماتریس مربع قرار دهیم و از متخصصان بخواهیم که آنها را به صورت جفت بر اساس میزان تأثیر آنها بر یکدیگر مقایسه کنند. در این فرآیند، کارشناسان نظرات خود را بر اساس جدول 2 بیان می کنند. با فرض اینکه n معیار و p خبره داشته باشیم، بنابراین ماتریس فازی p داریم، هر کدام از آنها با نظرات یک خبره با اعداد فازی مثلثی شامل عناصر آن مطابقت دارد.
مرحله 4: ماتریس فازی را با اتصال مستقیم عادی کنید. برای این هدف، از تبدیل مقیاس خطی به عنوان یک فرمول نرمال سازی برای تبدیل مقیاس های نرمال به مقیاس های قابل مقایسه استفاده می شود.
مرحله 6: نمودار را ایجاد و تجزیه و تحلیل کنید. برای این کار ابتدا مجموع عناصر هر سطر 𝐷𝑖 و مجموع عناصر هر ستون 𝑅𝑖 ماتریس فازی را محاسبه می کنیم. مجموع عناصر هر ردیف 𝐷 برای هر عامل، میزان تأثیر یک عامل بر سایر عوامل سیستم را نشان می دهد. مجموع عناصر ستون برای هر عامل نشان دهنده اثربخشی آن عامل از سایر عوامل سیستم است. سپس به سرعت مقادیر 𝐷+𝑅 و 𝐷−𝑅 را بدست می آوریم.
برای رسم نمودار علّی، باید این دو مقدار را مانند روش DEMATEL قطعی، غیر فازی کنیم. در اینجا از روش CFCS برای غیرفعال کردن این دو مقدار استفاده می کنیم. بنابراین بردار افقی 𝐷+𝑅 اثربخشی فاکتور مورد نظر بر روی سیستم است (که می تواند به عنوان وزن اولیه اهمیت این عامل در نظر گرفته شود). به عبارت دیگر، هر چه مقدار 𝐷+𝑅 بیشتر باشد، تعامل بیشتری با سایر عوامل سیستم دارد. بردار عمودی 𝐷−𝑅 قدرت ضربه هر عامل را نشان می دهد.
فرایند تحلیل شبکه ای
FANP شاخه ای از روش های MADM است که وزن شاخص ها را با توجه به روابط متقابل آنها محاسبه می کند. مراحل روش FANP [15،16]:
1- شناسایی معیارها، زیرمعیارها یا گزینه های تحقیق: در این مرحله باید عوامل و مؤلفه های تحقیق از طریق روش هایی مانند ادبیات تحقیق یا نظرات و سؤالات صاحب نظران استخراج شود. یکی از تکنیک های قابل استفاده در این مرحله، دلفی فازی است.
2- تعیین روابط بین عوامل و مؤلفه ها: یکی از مراحل روش FANP به دست آوردن روابط داخلی است. این امر با روشی مانند DEMATEL فازی یا نظرات جمعی از کارشناسان به دست می آید.
3- تشکیل جداول مقایسه زوجی و محاسبه اوزان: با توجه به نمودار شبکه ای تحقیق جداول مقایسه زوجی را تشکیل داده و وزن معیارها و زیرمعیارها را بدست می آوریم. مقایسههای زوجی بر اساس طیف فازی 9 فاز تکمیل میشوند. این فرآیند به گونه ای انجام می شود که ابتدا مقایسات زوجی فازی در اختیار کارشناسان قرار می گیرد. پس از فرآیند ادغام، وزن ها با استفاده از یکی از تکنیک های محاسبه وزن زیر محاسبه می شوند.
تجزیه و تحلیل توسعه چانگ
میانگین هندسی باکلی
روش ترجیح فازی میخائیلوف
4- تشکیل سوپرماتریس اولیه: با توجه به وزن های به دست آمده در مرحله سوم، سوپرماتریس اولیه ANP ایجاد می شود. این سوپرماتریس وزن نسبی است و در مرحله سوم محاسبه شد.
5- سوپرماتریس متعادل: در این مرحله سوپرماتریس متعادل را بدست می آوریم. سوپرماتریس متعادل از نرمال سازی سوپرماتریس اولیه به دست می آید.
6- سوپرماتریس حاشیه ای و وزن نهایی معیارها: از توانایی ماتریس وزن دار، ماتریس حدی به دست می آید که وزن نهایی معیارها و زیرمعیارها یا گزینه های تحقیق است.